In de ideale wereld zijn alle schoolgebouwen energiezuinig, duurzaam en gezond. De realiteit is anders. In veel scholen is de ventilatie niet op orde, zijn de energiekosten (te) hoog en worden duurzaamheidsdoelstellingen niet gehaald. Dat gegeven is helaas niet nieuw. In veel schoolgebouwen laat gezonde binnenlucht bijvoorbeeld, al jaren te wensen over. De discussie erover werd dit jaar nog actueler door corona. Reden voor Onderwijs-minister Slob om scholen een inventarisatie te laten maken en geld beschikbaar te stellen om de problemen aan te pakken. Dat is mooi, maar branchevereniging Binnenklimaat Nederland ziet graag dat het geld ditmaal ook daadwerkelijk goed besteed wordt. Dat houdt in goede ventilatie, geïnstalleerd door een vakman inclusief onderhoudsplan. En: mét prestatievoorwaarden.

Scholen moesten voor 1 oktober laten weten of het gebouw aan de eisen rondom ventilatie voldeed of met een plan komen om dit alsnog op orde te brengen. Lang niet alle scholen haalden die deadline. Van de scholen die wel een rapportage inleverden, voldeed 1 op de 10 niet aan de wettelijke ventilatienormen. Veel scholen zijn nog steeds bezig de eigen situatie in kaart te brengen, wat doet vrezen dat het percentage niet gezonde scholen nog verder zal oplopen.

Geen opdrachten: ijskoude scholen

Binnenklimaat Nederland is blij met de plannen van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap om de binnenlucht die onze jongeren op scholen inademen, te verbeteren. Dat het ministerie 360 miljoen euro beschikbaar stelt, is een goede stap in de richting. Kanttekening daarbij is dat scholen slechts dertig procent van het Rijk krijgen en het resterende deel van zeventig procent zelf moeten ophoesten. In veel gevallen hebben scholen dit geld helemaal niet. Tijd breekt ze ook op. Door corona zijn scholen vooral bezig hoe ze überhaupt onderwijs kunnen geven. Binnenklimaat Nederland ziet de aanvragen voor informatie de laatste tijd wel toenemen, maar concrete opdrachten blijven uit. Met de winter in aantocht betekent dat in sommige gevallen ijskoude en niet geventileerde schoolgebouwen. Een onwenselijke situatie voor leerlingen en onderwijzend personeel.

Wie is verantwoordelijk voor het binnenklimaat?

Het is ook niet altijd duidelijk wie nou verantwoordelijk is voor het realiseren van een gezond binnenklimaat in de scholen. Vaak zijn gemeenten eigenaar van het gebouw. Schoolbesturen kloppen in dat geval op de deur van de gemeente, maar die hikken tegen dezelfde begrotingsvraagstukken aan. Bijna alle gemeentes hebben grote problemen met hun begroting, onder meer door de coronacrisis en decentrale ontwikkelingen in de afgelopen jaren. Volgens het vakblad Binnenlands Bestuur is geen enkele gemeentebegroting structureel sluitend te krijgen. Bijspringen bij forse investeringen in schoolgebouwen lijkt in veel gevallen dus niet haalbaar.

Veel scholen zijn nog steeds bezig de eigen situatie in kaart te brengen, wat doet vrezen dat het percentage niet gezonde scholen nog verder zal oplopen.

Dan de verdeling en de inzet van die 360 miljoen euro. In 2011 kwam er via een subsidieregeling al 165 miljoen euro vrij voor de verbetering van de energiezuinigheid en de binnenlucht op scholen. Ook dit was een co-financieringsconstructie. Zestig procent van de investeringen werd gedekt vanuit de regeling, de overige financiering kwam voor rekening van de schoolbesturen. Bij elkaar werd er 250 miljoen euro uitgegeven. Werd dat geld goed besteed en functioneerden de ingevoerde verbetermaatregelen? Onderzoeksbureau Panteia zocht dat uit in 2013. De conclusies uit het onderzoek waren onthutsend volgens Binnenklimaat Nederland. De belangrijkste onderzoeksresultaten op een rij:

  • De mechanische luchtcirculatiesystemen en CO2-indicatoren waren doorgaans van matige tot slechte technische en functionele kwaliteit. Het lijkt erop dat scholen het slachtoffer zijn geworden van slecht opererende installatiebedrijven of leveranciers.
  • De kwaliteit van de geïnstalleerde ventilatiemiddelen liep snel achteruit. In bijna de helft van de scholen was bovendien geen onderhoudscontract afgesloten.
  • CO2-meters die duidelijk maken wanneer je moet ventileren, ontbraken in veel gevallen. Daarbij liet de kwaliteit vaak te wensen over en beschikten ze soms niet over de vereiste signaalfunctie bij overschrijding van de drempelwaarden.
  • Door verkeerde aannames over onderhoud en energiegebruik zijn de energiekosten juist omhoog gegaan.

Prestatievoorwaarden

Binnenklimaat Nederland wil dat het geld dit keer beter wordt besteed. Een oplossing ligt wat hen betreft in het verbinden van prestatievoorwaarden aan de nieuwe subsidieregeling. Waar het tot op heden vaak fout ging, is het gebrek aan deskundigheid. Niets ten nadele van scholen, maar het is geen klusje wat je er even bijdoet. Investeren zonder de juiste kennis over gezonde binnenlucht leidt bijna altijd tot goedkoop is duurkoop. Door scholen hierbij te helpen, moet de nieuwe subsidie nu wel leiden tot de beoogde substantiële verbeteringen in de gebouwen. De inzet ligt op vier speerpunten:

  1. Normering | Er moet een heldere en ambitieuze normering voor ventilatiesystemen in scholen komen. De PVE Frisse Scholen 2015 en de bestekken van Binnenklimaat Nederland kunnen hiervoor als leidraad gebruikt worden.
  2. Keurmerk | Maak met een keurmerksysteem inzichtelijk of een systeem de beloofde prestaties ten aanzien van luchtverversing en energieverbruik ook waar kan maken. Binnenklimaat Nederland ontwikkelt momenteel een keurmerk voor ventilatie in schoolgebouwen.
  3. Vakwerk | Laat advies en werkzaamheden altijd uitvoeren door erkende specialisten die verstand hebben van gezonde binnenlucht.
  4. Onderhoud | Maak duidelijke afspraken over het onderhoud van systemen op scholen. De onderhoudsbestekken die Binnenklimaat Nederland samen met TNO heeft opgezet, kunnen hierbij helpen.

Het bedrag van 360 miljoen is een begin, maar het zal de achterstanden van jaren niet in een keer wegwerken. Als het goed besteed wordt, zijn de investeringen op langere termijn wel rendabel en kunnen scholen daadwerkelijk energiezuinig, duurzaam en gezond worden.